بررسی مصادیق تسبیح خداوند در قرآن

تسبیح

خداوند از آنچه می گویند برتر و منزه تر است.(1)

نک شنو از سرِّ او فی حبّک /معنی تسبیح بحمد ربّکسبّح/ یعنی از صفات غیر او/ کن منزه ذات او را مو به مو(2)
تسبیح در لغت

تسبیح به معنای حرکت سریع در آب یا هواست و به تعبیر دیگری،نام مهره های به رشته کشیده ای است که به هنگام ذکر در دست می گیرند.(3)«تسبیح»در فرهنگ قرآن مجید به معنای تنزیه و برداشتن حق تعالی از عیوب است.تنزیه الحق عن نقائص الامکان و الحدوث؛منزه داشتن حق جل وعلا باشد از نقایص امکان و نشانه های حدوث؛همچنان که تقدیس نیز به همین معناست.(4)

تسبیح در قرآن

در قرآن کریم،92 مورد مشتقات ریشه ی سبح به کار رفته که به 4 صورت مصدر ،فعل ماضی،فعل مضارع و فعل امر استعمال شده است.استعمال تسبیح در ساختمان سه گانه فعل بیانگر این است که تسبیح موجودات به زمان خاصی،اختصاص ندارد.2 نظریه اساسی درباره تسبیح موجودات وجود دارد :

الف) تسبیح موجودات ذی روح و ذی شعور ،حقیقی است،ولی تسبیح موجودات دیگر مجازی است و این موجودات آیتی بر وجود خداوند هستند و قرآن کریم از این موجودات به تسبیح تعبیر کرده است.
ب) موجودات علاوه بر اینکه آیت و نشانه ی حق تعالی هستند،همگی به صورت حقیقی مسبّح خواوند جلّ و علا می باشند و هر کدام با زبان مخصوص خود و متناسب با بهره ای که از وجود دارند به تنزیه ی خداوند مشغولند.قرآن کریم نظریه ی اخیر را تایید می کند و ما هم به بیان برخی از نمونه های آن می پردازیم :

1.تسبیح همه ی موجودات

«سَبَّحَ لِلّهِ ما فی السّمواتِ وَ الاَرضِ و هوَ العَزیزُالحَکیم»(5)هر چه در زمین و آسمانهاست ،همه به ستایش یکتا خدایی که مقتدر و حکیم است،مشغولند.آیه ی شریفه دلالت می کند بر تسبیح تمام موجودات، حتی نباتات و جمادات ،و تخصیص آن به ذوی العقول از احتجاب عقول ارباب عقول است.(6)
2.تسبیح رعد

«وَ یُسَبِّحُ الرَّعدُ بِحَمدِهِ وَ المَلائِکَهُ مِن خِیفَتهِ»(7)رعد و برق و همه ی قوای عالم غیب و شهود،همه از بیمِ قهر خدا به تسبیح و ستایش او مشغولند.رعد ،صدای پر طنین جهان طبیعت که ضرب المثل در عظمت صوت است،از آنجا که توام با پدیده ی برق است و هر دو در خدمت یک هدفند و خدمات با ارزش و حساب شده ای دارند،عملاً تسبیح گوی خداوندند و به تعبیر دیگر رعد زبان گویای برق است که حکایت از نظام آفرینش و عظمت خالق می کنند.(8)
3. تسبیح جبال با حضرت داوود

«وَ سَخَّرنا مَعَ داوُدَ الجِبالَ یُسَبِّحنَ وَ الطَّیرَ»(9)و کوهها و مرغان را به آهنگ تسبیح و نغمه ی داوود مسخّر او گرداندیم و این معجزات را ما پدید آوردیم.
4.تسبیح ملائکه

«وَ ترَیَ المَلائِکهَ حافِّینَ مِن حولِ العَرشِ یُسَبِّحونَ بِحمدِ ربِّهِم»(10)و ای رسول!در آن روز فرشتگان رحمت را مشاهده می کنی که گرداگرد عرش با عظمت خدا در آمده و به تسبیح و ستایش خداوند مشغولند.
5. وجوب تسبیح برای انسان

«لِتُومِنوُا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُعَزِّرُوهُ و تُوقِّروهُ و تُسَبُّحوهُ بُکرةً وَ اَصیلاً»(11)تو خود با صالحان امّت به خدا ایمان آورده و دین او را یاری کنید و به تعظیم و جلالش،صبح و شام تسبیح گویید.

پی نوشت ها:

1. اسراء ،43

2. تفسیر قرآن،صفی علیشاه،تفسیر سوره طه،آیه 130،ص 462

3. فرهنگ فارسی عمید،حسن عمید،ص 394

4. قاموس قرآن،علی اکبر قرشی،ج 3،ص 212

5. حدید،آیه 1

6. چهل حدیث امام خمینی(ره)،ص 655

7. رعد،آیه 13

8. تفسیر نمونه،ناصر مکارم شیرازی،ص 157

9. انبیاء،آیه 79

10. زمر،آیه 75

11. فتح،آیه 9