آداب خوردن و آشامیدن به بیان دین مبین اسلام

همه ی ما مسلمانان علاقه مند هستیم که در تمام موارد زندگی روزمره از آداب و رفتارهای زندگی اجتماعی تا زندگی خصوصی خود از دستورات دین اسلام پیروی کنیم.یکی از مهمترین موارد آداب خوردن و آشامیدن است که دین اسلام موارد بسیار جالبی از آن را بیان نموده است که اشاره به آنها بسیار ارزشمند است.
رعایت دستورهای بهداشتی در خوردن و آشامیدن، یکی از مهم ترین عوامل سلامت،شادابی و طول عمر است.اگر مردم بدانند که چه باید بخورند، چه اندازه بخورندو چگونه بخورندو نیز دانستۀ خود را به کار ببندند، بی تردید، بیشتر بیماری ها از جامعۀ بشری رخت برخواهد بست و انسان ها لذت و طراوت زندگی را خواهند چشید.

نخستین نکته برای رعایت دستورهای بهداشتی دربارۀ خوردن، توجّه به این حقیقت است که در نظام آفرینش،«خوردن»، ابزاری برای زندگی است، نه آن که زندگی، ابزاری برای خوردن؛ چنان که در حکمتی منسوب به امام علی(ع) آمده است:
لا تَطلُبِ الحَیاةَ لِتَأکُلَ، بَل اطلُبِ الأَکلَ لِتَحیا؛
زندگی را برای خوردن مخواه؛ بلکه خوردن را برای زندگی بخواه.
بسیاری از مردم ـ اگر نگوییم بیشتر آنان ـ سلامت، شادابی و زندگی خود را فدای شکم خود می کنند.از این رو، هیچ گاه به فکر این نیستند که چه بخورند، چگونه بخورند و چه اندازه بخورند. پس، هر چه را مزۀ بهتری دارد، به هر اندازه که میل دارند و به هر شکلی که پیش بیاید، مصرف می کنندو بدین سان، گرفتار انواع بیماری ها می شوند، چنان که امام علی(ع) می فرماید:
مَن غَرَسَ فی نَفسِهِ مَحَبَّةَ أََنواعِ الطَّعامِ، اجتَنی ثِمارش فُنونِ الأَسقامِ؛
هرکس در دل خود، درخت علاقه به انواع غذاها را بکارد، میوۀ گونه های ناتن درستی را می چیند.
رهنمود های اسلام در این زمینه، فوق العاده مهم و ارزشمندند وبا در نظر گرفتن عصر صدور آنها، معجزۀ علمیی پیشوایان دین، محسوب می شوند.در این باره، توجّه به دو نکته، دارای اهمیّت است:
1.رهنمودهای اسلام دربارۀ خوردن، تنها سلامت جسم را تضمین نمی کنند؛بلکه تضمین کنندۀ سلامتِ هم جسم و هم جان انسان هستند.
2.از آن جا که عقل و علم، بر همۀ رازهای آفرینش احاطه ندارند،چه بسا حکمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز،مجهول باشد؛ ولی بی تردید، این،
به معنای بی دلیل بودن آن رهنمودها نیست، چنان که فلسفۀ شماری از احکام
اسلام، در گذشته مجهول بود و امروزه علم به راز آنها پی برده است.
و اینک، اشاره ای کوتاه به آن رهنمودها:
یک.مهم ترین رهنمود
نخستین و مهم ترین رهنمود اسلام دربارۀ موادّ غذاییِ مورد مصرف، این است که «حلال» باشند،بدین معنا که:
اولا":آنچه انسان مصرف می کند، باید از راه مشروع، تهیّه شده باشد.غذایی که از راه نامشروع و تجاوز به حقوق دیگران تهیّه گردد، هر چند ممکن است برای سلامت جسم،ضرر نداشته باشد؛امّا بی تردید برای سلامت روان ،زیانبار است.
ثانیا": غذایی انسان باید از«طیّبات(آنچه پاک است)»تهیّه شده باشد.بر اساس
این رهنمود، انسان نباید غذاهایی را که طبع تودۀ مردم، از آن نفرت دارد، یا
اسلام، خوردن آن را ممنوع دانسته(مانند:گوشت مردار یا گوشت حیوانات حرام گوشت) مصرف کند، هر چند که تجاوز به حقوق دیگران نباشد.
ثالثا": غذا برای کسی که مصرف کننده است،نباید زیانبار باشد. توضیح،این که:ممکن است غذایی،برای یک نفر مفید باشد؛امّا برای دیگری،به دلیل آن که بیماراست، زیانبار باشد.
رابعا": غذا برای جان انسان و یا جامعه نبایدمَفسده داشته باشد.توضیح، این که:
ممکن است غذایی حلال باشد و برای جسم هم زیانبار نباشد، لیکن چگونگی مصرف آن،برای جان و یا جامعه مفسده داشته باشد(مانند:غذا خوردن در ظروف طلا و نقره، یا غذاخوردن از سفره ای که مشروبات الکلی در آن قرار دارد).خوردن این گونه غذاها نیز در اسلام،ممنوع شناخته شده است.
دو.دو وعده غذا خوردن در شبانه روز
در روایات اسلامی، برای تداوم سلامت و شادابی انسان، خوردن دو وعده غذا در صبح و شام ،توصیه شده است.اهل بهشت نیز که ددر دار السلام،جاوید هستند،
در همین دو وعده، غذا می خورند:«وَلَهُم رِزقُهُم فِیهَا بُکرَةً وَ عَشِیّاً؛ودر بهشت، هر صبح و شام، روزی آنان آماده است».(مریم:آیۀ62)
سه. توصیه به کم خوری

پیشوایان دین، ضمن تأکید بر کم خوری، منافع فراوانی برای آن ذکر کرده اند؛
مانند:تداوم سلامت بدن، صفای اندیشه، نورانیّت دل،رهایی از دام شیطان،بهره گیری از ملکوت هستی، نزدیکی به خداوند متعال و استفادۀ بهتر از عبادت پروردگار.
چهار. خطرپُرخوری
برعکس،پُرخوری،از منظر احادیث، به شدّت نکوهیده است.پُرخوری،از سلامت می کاهد،و شهوت را می افزاید،بدن را بدبو میکند و زمینه را برای انواع بیماری های جسمی و روحی،فراهم می سازد.پُرخوری،جوهر نفس راتباه می کند،به نیروی تقوا(پرهیزگاری)وورع(خویشتن داری)ضربه می زند، حجاب تیز هوشی است،ودل را سخت و تاریک می سازد.
پنج.مقدار خوراک مفید
برای پیشگیری از زیان های پُرخوری و بهره گیری از منافع کم خوری،پیشوایان اسلام توصیه کرده اند که انسان،پیش از آن هنگام که اشتها دارد،چیزی نخورد وقبل از آن که اشتهایش کاملا"از بین رفته،از خوردن، دست بکشد:«کُل وَ أَنتَ تَشتَهی، وَأَمسِک وَأَنتَ تَشتَهی».
شش.برترین خوراکی و بهترین سفره
از منظر روایات اسلامی،برترین غذاها، غذایی است که دارای چند ویژگی باشد:
اوّل،آن که:از دست رنج خودِ فرد،تهیّه شده باشد؛
دوم،آن که:خانوادۀ او آن را دوست داشته باشند؛
سوم،این که:بوی آن ،موجبآزار دیگران نباشد.
بهترین سفره ها نیز پاکیزه ترین،حلال ترین وساده ترین آنهاست؛سفرها ای که
انواع غذاهای رنگارنگ وگران قیمت ـ که اهل بیت(ع)از مصرف آنهابه خدا پناه می بردند ـ بر آن چیده نشده باشد.
هفت.آداب سُفره

آدابی که پیشوایان اسلام برای حضور بر سفرۀ غذا توصیه کرده اند،عبارت اند از :
بودن سبزیجات در سفره، شستن دست ها و خشک نکردن آنها با حوله، درآوردن کفش ها،نشستن بر سر سفره با فروتنی، گرامی داشتن نان، سهیم کردن ناظر
(اعم از انسان و حیوان)در غذا و آخرین ادب،صدقه دادن از آن غذا و یا همانند آن.
هشت.آداب غذا خوردن
آداب غذا خوردن، به چند بخش، تقسیم می شود:
بخش اوّل.مواردی که باید هنگام خوردن غذا رعایت شوندوآنها عبارت اند از:
الف.تدبّر در این که انواع خوراکی های مورد نیاز انسان، چگونه در نظام آفرینش پدید آمده اند؟وچه عواملی دست به دست هم داده اندتا آنچه در سفره نهاده شده، آماده گردد که اکنون می توان با میل و اشتها از آن استفاده نمود.
ب.آغاز کردن خوردن با نام و یاد آفریدگار مهربان که انواع غذاهای مفید رابرای تأمیننیازهای انسان، در نظام آفرینش قرار داد.نیز تکرار نام خدا به هنگام خوردن هر نوع غذا، و تکرار آن هرگاه که در میان غذا خوردن، سخن گفته شود،وهمچنین شکر گزاری فراوان در هنگام خوردن.
ج.آغاز کردن غذا با نمک، البتّه در صورتی که خوردن نمک برای انسان ضرر نداشته باشد.
د.آغاز کردن از سبُک ترین غذاها.
ه.نخوردن غذای داغ و خوردن غذای نیم گرم، پیش از آن که سرد شود.
و.خوردن با دست راست.
ز.کوچک گرفتن لقمه.
ح.خوب جویدن غذا.
ط.طولانی کردن نشستن بر سر سفره.
ی.گرامی داشتن نان و نگذاشتن آن زیر ظرف غذا.
ک.استفاده کردن از آنچه از سفره می ریزد.این،برایوقتی است که غذا در منزل میل می شود، آن هم در صورتی که آلوده نشده باشد؛ ولی اگر کسی در صحرا غذا میل نمود، بهنر است که آنچه را از سفره می ریزد، برای حیوانات بگذارد.
ل.دست کشیدن از خوردن غذا،پیش از سیر شدنِ کامل ودر حالی که قدری از اشتها باقی است.
بخش دوم.اموری که هنگام غذا خوردن ،ترک آنها شایسته است، و آنها عبارت اند از:
الف.زیاده روی در کیفیّت و کمیّت خوراک.
ب.نکوهش غذایی که نسبت به آن بی میل است.
ج.دمیدن در غذا.
د.خوردن با دست چپ.
ه.خوردن با یک انگشت یا دو انگشت.
و.بلند آروغ زدن.
ز.پاک کردن زیاد استخوان ها.
ح.آب خوردن در میان غذا.
ط.آب خوردن،پس از خوردن گوشت.
ی.خوردن، در حال سیری.
بخش سوم.حالاتی که غذا خوردن در آنها نکوهیده است.
در اسلام،به طور کلّی، میل کردن غذا در حالات غیره بهداشتی،یا به شیوۀ غیر
اخلاقی(مانند:غذا خوردن به شیوۀ متکبّران)و یا به گونه ای که عرف جامعه بر نمی تابد،نکوهیده است وآنچه در روایات این بخش آمده است.
بخش چهارم.توصیه به هم غذا شدن با دیگران.
در روایات اسلامی،غذا خوردن به تنهایی،مذموم شناخته شده وتوصیه شده که انسان هر قدر می تواند،دیگران رادرغذای خود سهیم نماید.نیز غذا خوردن با خانواده،خدمت گزاران ویتیمان،موردتأکیدقرار گرفته است.
آدابی که رعایت آنها به هنگام غذا خوردن با دیگران،ضروری است،عبارت اند از:
الف.خوردن از قسمت جلوی خود.
ب.خوردن از اطراف ظرف و نه از وسط آن، در جایی که غذا برای همگان آماده شده است.
ج.نگاه نکردن به لقمۀ دیگران.
د.رعایت حقوق دیگران در آنچه بر سر سفره است.
ه.آغاز شدن غذا خوردن به وسیلۀ صاحب سفره یا بهترین شخص حاضر برسر سفره.
و.ادامه دادن صاحب سفره به خوردن،تا سیرشدن همۀ کسانی که بر سر سفره نشسته اند.
ز.بلند شدن از سر سفره،قبل از برچیدن آن.
نُه.آداب پایان غذا و برچیدن سفره
پایان غذا خوردن همانند آغاز آن،آدابی دارد که رعایت آنها برای سلامت جسم و جان،سودمند است.این آداب رابه آداب عرفانی،اجتماعی و بهداشتی می توان
تقسیم کرد:
الف.آداب عرفانی،عبارت اند از:سپاس گزاری از ولی نعمت حقیقی(که خداوند متعال است)و دعا کردن برای برکت یافتن روزی.
ب.آداب اجتماعی،عبارت اند از:یادآوری گرسنگان و مسئولیّتی که افراد سیر در برابر آنان دارند،و اقدام جهتت کاستن فقر و گرسنگی از جامعه در حدّ توان.
ج.آداب بهداشتی،عبارت اند از:شستن دست ها،خلال کردن ومسواک زدن دندان ها، تمیز کردن آنچه زیر سفره ریخته است،مقداری استراحت برپشت،ونخوابیدن بلافاصله پس از خوردن غذا.
ده.آداب خوردن گوشت و میوه
خوردن گوشت و میوه از منظر روایات اسلامی، آداب ویژهای دارد که اجمالا" به آنها اشاره می کنیم:
یکم.آداب خوردن گوشت
الف.انتخاب گوشت جلوی بدن،بویژه سردست.
ب.شستن گوشت،قبل از پختن.
ج .تکه تکه کردن گوشت به وسیلۀ دندان به هنگام خوردن و تکه نکردن آن با چاقو.
د.نخوردن گوشت خشکیدۀ نمک سود.
ه.نخوردن گوشت خام.
و.خوردن گوشت،سه روز یک بار،یاهفته ای یک بار،و ترک نکردن آن برای حدّاکثر چهل روز،و پرهیز از خوردن آن در هر روز.
ز.پرهیز از پاک کردن کامل استخوان و خوردن مغز قلم.
دوم.آداب خوردن میوه
الف.شستن میوه با آب.
ب.یاد خدا به هنگام خوردن آن.
ج.خواندن دعای ویژه به هنگام دیدن میوۀ نوبَر.
د.خوردن میوه در آغاز فصل آن،و نخوردن آن در اواخر فصلش.
ه.خوردن میوه با پوست آن.